Trong lĩnh vực thống kê và khoa học máy tính, biến là một khái niệm quan trọng và cơ bản được sử dụng để mô tả và phân tích dữ liệu. Tuy nhiên, có rất nhiều phát biểu liên quan đến biến và không phải ai cũng hiểu đúng bản chất của chúng. Trong bài viết này, Lời Giải Hay sẽ Phát biểu nào dưới đây về biến là sai? và đưa ra các lý do để giải thích tại sao chúng là sai.
Đặc điểm của biến
Biến là một yếu tố hay thuộc tính có thể thay đổi trong quá trình nghiên cứu hoặc đo lường. Có thể hiểu đơn giản rằng biến là những gì chúng ta muốn xem xét hoặc đo đạc trong một nghiên cứu. Ví dụ, khi nghiên cứu về hiệu suất học tập của sinh viên, biến có thể là số giờ học tập mỗi ngày, điểm trung bình của sinh viên hoặc số lần nghỉ học.
Các đặc điểm của biến bao gồm:
- Biến có thể thay đổi hoặc không thay đổi trong quá trình nghiên cứu.
- Biến có thể là một con số, một chữ cái, một ký tự hoặc một chuỗi ký tự.
- Biến có thể có những trị số cụ thể hoặc là một phần của một tập hợp giá trị.
- Biến có thể được đo lường hoặc ước tính.
Vì vậy, có thể thấy rằng biến không chỉ đơn thuần là một con số mà có thể là bất kỳ yếu tố nào có thể được quan sát, đo lường hoặc định lượng. Tuy nhiên, có những phát biểu sai về biến mà chúng ta sẽ đi vào chi tiết ở phần sau.
Cách định nghĩa biến
Một phát biểu sai liên quan đến biến là “biến là một con số”. Điều này không hoàn toàn đúng vì như đã đề cập ở trên, biến có thể là bất kỳ yếu tố nào có thể được đo đạc, quan sát hoặc định lượng. Một cách định nghĩa chính xác hơn về biến là “bất kỳ yếu tố nào có thể thay đổi trong quá trình nghiên cứu hoặc đo lường”.
Ngoài ra, có một số người cho rằng biến là một phép toán hoặc một công thức. Điều này cũng là sai vì biến không phải là một phép toán mà là một yếu tố thực tế trong thực tế. Nếu như chúng ta sử dụng ví dụ về hiệu suất học tập của sinh viên, biến là số giờ học tập mỗi ngày chứ không phải là phép tính “số giờ học tập mỗi ngày”.
Sự khác nhau giữa biến và hằng số
Một phát biểu sai khá phổ biến trong lĩnh vực thống kê là “biến và hằng số là hai khái niệm đối lập”. Tuy nhiên, điều này không hoàn toàn đúng vì có một số loại biến có thể không thay đổi trong quá trình nghiên cứu hoặc đo lường. Đây cũng chính là điểm khác biệt giữa biến và hằng số.
Hằng số là một giá trị cố định và không thay đổi trong quá trình nghiên cứu. Ví dụ, nếu chúng ta quan sát mật độ dân số của một thành phố trong 10 năm, mật độ dân số sẽ không thay đổi mà luôn là một con số cố định. Tuy nhiên, nếu chúng ta quan sát số người di cư vào thành phố đó trong 10 năm, thì số người di cư sẽ thay đổi và được coi là một biến.
Phân loại các loại biến
Có nhiều cách để phân loại các loại biến, tùy thuộc vào mục đích của nghiên cứu hoặc từng lĩnh vực khác nhau. Dưới đây là một số cách phổ biến để phân loại các loại biến:
Biến ngẫu nhiên và biến quan sát
Biến ngẫu nhiên là các biến mà các giá trị của chúng được chọn ngẫu nhiên từ một tập hợp nhất định. Ví dụ, trong một cuộc khảo sát, người ta có thể hỏi ngẫu nhiên một nhóm người về ý kiến của họ về một sản phẩm nhất định. Các giá trị được lấy ra từ nhóm người này sẽ được sử dụng để đại diện cho ý kiến của toàn bộ dân số.
Trong khi đó, biến quan sát là các biến mà các giá trị của chúng được ghi nhận hoặc quan sát từ bảng số liệu hoặc các số liệu thống kê có sẵn. Ví dụ, nếu chúng ta muốn nghiên cứu về chiều cao của những người trong một nhóm, chúng ta có thể thu thập dữ liệu từ bảng số liệu hoặc đo lường trực tiếp từ những người trong nhóm đó.
Biến độc lập và biến phụ thuộc
Biến độc lập và biến phụ thuộc là những loại biến được sử dụng để phân tích mối quan hệ giữa chúng. Biến độc lập là biến mà giá trị của nó không phụ thuộc vào giá trị của bất kỳ biến nào khác. Ví dụ, nếu chúng ta đang nghiên cứu về hiệu suất học tập của sinh viên, biến độc lập có thể là số giờ học tập mỗi ngày, điểm trung bình của sinh viên hoặc số lần nghỉ học.
Trong khi đó, biến phụ thuộc là biến mà giá trị của nó phụ thuộc vào giá trị của biến độc lập. Ví dụ, trong nghiên cứu về hiệu suất học tập của sinh viên, biến phụ thuộc có thể là điểm thi cuối kỳ của sinh viên.
Biến liên tục và biến rời rạc
Biến liên tục là biến mà giá trị của nó có thể nhận bất kỳ giá trị nào trong một khoảng nào đó. Ví dụ, nếu chúng ta đang nghiên cứu về tuổi của những người trong một nhóm, tuổi là một biến liên tục vì nó có thể có giá trị bất kỳ trong khoảng từ 1 đến 100.
Trong khi đó, biến rời rạc là biến mà giá trị của nó chỉ nhận một số giá trị cụ thể. Ví dụ, nếu chúng ta quan sát số lượng sách trong một thư viện, thì số lượng sách là một biến rời rạc vì nó chỉ có thể nhận các giá trị là các số nguyên dương.
Biến định lượng và biến phân loại
Biến định lượng là biến mà các giá trị của nó có thể được đo lường hoặc định lượng. Ví dụ, trong nghiên cứu về chiều cao của những người trong một nhóm, chiều cao là một biến định lượng vì chúng ta có thể đo đạc giá trị của nó bằng đơn vị đo lường như mét hoặc inch.
Trong khi đó, biến phân loại là biến mà các giá trị của nó không thể được đo lường hoặc định lượng. Ví dụ, trong nghiên cứu về giới tính của những người trong một nhóm, giới tính là một biến phân loại vì nó chỉ có thể nhận giá trị là nam hoặc nữ.
Biến định tính và biến định lượng
Biến định tính là biến mà các giá trị của nó chỉ có thể phân loại thành các nhóm. Ví dụ, nếu chúng ta quan sát giới tính của những người trong một nhóm, giới tính là một biến định tính vì nó chỉ có thể được phân loại thành hai nhóm là nam và nữ.
Trong khi đó, biến định lượng là biến mà các giá trị của nó có thể được đo lường hoặc định lượng. Ví dụ, trong nghiên cứu về chiều cao của những người trong một nhóm, chiều cao là một biến định lượng vì chúng ta có thể đo đạc giá trị của nó bằng một đơn vị đo lường nhất định.
Biến ngẫu nhiên và biến xác định
Cuối cùng, có thể phân loại các biến thành hai loại: biến ngẫu nhiên và biến xác định. Biến ngẫu nhiên là biến mà các giá trị của nó không thể dự đoán được và phụ thuộc vào sự ngẫu nhiên. Ví dụ, trong một cuộc bầu chọn, sự ủng hộ của cử tri là một biến ngẫu nhiên vì chúng ta không thể dự đoán chắc chắn kết quả cuối cùng.
Ngược lại, biến xác định là biến mà các giá trị của nó có thể được xác định hoặc dự đoán trước. Ví dụ, trong một cuộc đấu giá, giá cao nhất có thể đạt được là một biến xác định vì chúng ta có thể dự đoán giá cao nhất sẽ là giá thấp nhất của một đối tượng đấu giá.